ქართული ეროვნული ხალხური საკრავები. ჩასაბერი, სიმებიანი და კლავიატურის მუსიკალური ინსტრუმენტები.
ქართული ეროვნული მუსიკალური ინსტრუმენტები მოიცავს სალამურს, როგორც უადრეს და ყველაზე პოპულარულს, როგორიცაა პანდური, დოლი, ჰარმონი, ჩონგური, ჩიბონი და გუდასტვირი. ადგილობრივი ინსტრუმენტები უნიკალური და პოპულარულია ქვეყნის საზღვრებს გარეთაც კი. 1975 წლიდან თბილისში ფუნქციონირებს ქართული ხალხური საკრავების მუზეუმი.
ყველაფერი საქართველოს ეროვნული მუსიკალური ინსტრუმენტების შესახებ⬇️
უძველესი დროიდან ადამიანი გარშემორტყმული იყო ბუნების სხვადასხვა ხმებით. წვიმის ხმა, მინდვრებში ბალახის შრიალი, ჩიტების მელოდიური ჭიკჭიკი და მწერების ზუზუნი. დროთა განმავლობაში ხალხმა შეამჩნია, რომ თითოეული ხმა სხვადასხვა ემოციას იწვევს. ზოგჯერ ადამიანები დილით ადრე იღვიძებენ და ადგილობრივ პარკში სასეირნოდ მხოლოდ ჩიტების მშვენიერი სიმღერით ტკბებიან. ჩვენ ვისწავლეთ იმის გაგება, რომ ყველა ბგერას აქვს თავისი განწყობა - სევდიანი, ბედნიერი, მეოცნებე და ა.შ. ხშირად, მელოდიას შეუძლია მოგვცეს მოტივაცია რაიმე ახალი მოქმედებისკენ, ან შეიძლება მთლიანად ჩაგვძიროს ჩვენს აზრებსა და გრძნობებში.
სწორედ ჩვენი გარემოს ხმები, განსაკუთრებით ბუნების ხმები, შთააგონებდა ადამიანებს მუსიკალური ინსტრუმენტების შექმნაზე. ამან წარმოშვა ხალხური ხელოვნების ყველაზე გავრცელებული და გავრცელებული ფორმა ყველა ერს შორის - ტრადიციული მუსიკა. მუსიკა მართლაც ძალიან მნიშვნელოვანია ბავშვებისთვის. მუსიკის საშუალებით ბავშვები სწავლობენ მოსმენას და სწორად გაგებას, ავითარებენ შემოქმედებით შესაძლებლობებს. ხშირად, ბავშვები, რომლებიც იზრდებიან მუსიკის მოსმენითა და სიყვარულით, გამორჩეული კომპოზიტორები ან მომღერლები ხდებიან.
რუსეთში - ეს ბალალაიკაა, საქართველოში...
თითოეულ ერს აქვს თავისი გამორჩეული ინსტრუმენტები, რომლებიც სხვაგან ვერსად მოიძებნება. მაგალითად, რუსეთში ეს არის ბალალაიკა, საქართველოში კი სია რამდენიმე მიმართულებით ფართოვდება: ჩასაბერი, სიმებიანი, კლავიატურა და დასარტყამი ინსტრუმენტები. მათი საერთო რაოდენობა დაახლოებით 15-18 სახეობაა. საქართველო სამართლიანად შეიძლება ჩაითვალოს მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე მუსიკალურ ქვეყნად.
პირველ ქართულ საკრავად ითვლება სალამური. მისი გამოჩენა თარიღდება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე VII საუკუნით. ამჟამად ბევრი ხალხური საკრავია და მიმდინარეობს ანტიკურის აღორძინებაც. მაგალითად, ექსპერტების აზრით, ახლა ძალიან პოპულარულია პანდური, დოლი, ჰარმონი, ჩონგური, ჩიბონი, გუდასტვირი და სხვა.
საუკუნეების მანძილზე ქართველმა ხალხმა შეიმუშავა ხალხური მუსიკალური ინსტრუმენტები, რომლებიც ჟღერდა როგორც სასიხარულო, ისე სევდიან დროს. ბევრი ტურისტი გაოცებულია, თუ როგორ მოახერხა საქართველომ ამდენი წლის შემდეგ კულტურული მემკვიდრეობის ასეთი სახით შენარჩუნება. მაგრამ, ფაქტობრივად, პასუხი ცალსახაა: ამ სახელმწიფოს ტერიტორიაზე თითოეული მაცხოვრებელი გულდასმით ინახავს წინაპრების მემკვიდრეობას და მათ ცხოვრების წესს.
მუსიკალური ინსტრუმენტების უნიკალურობა საქართველოში
საქართველოს უნიკალური მუსიკალური ინსტრუმენტები
„თუ ვფიქრობთ, რომ დუდუკი მხოლოდ სომხურია, მაშინ ვცდებით. დიახ, დუდუკის სამშობლო სომხეთია, მაგრამ როცა მას სომხები უკრავდნენ აქ, საქართველოში ცხოვრებისას, დროთა განმავლობაში მისი ჟღერადობა შეიცვალა და ქართულ ინსტრუმენტს დაემსგავსა. დოლი, მაგალითად, არსებობს როგორც ქართულ, ასევე სომხურ კულტურაში. მაგრამ სომხური დჰოლი სულ სხვაა. იგი მზადდება სხვაგვარად და მნიშვნელობა აქვს მის დასამზადებლად გამოყენებული კანისა და ხის ტიპს. თურქეთში ასევე არის ინსტრუმენტები, რომლებიც ძალიან ჰგავს ქართულს. ნორმალურია, მეზობლური ურთიერთობა მუსიკაშიც მუშაობს“, - ამბობს დავით ცინაძე.
სომხური დუდუკი მზადდება გარგარის ხისგან, საქართველოში კი თუთის ხისგან. თუ ადამიანი ერთ ინსტრუმენტზე უკრავს, მისთვის უფრო ადვილია სხვა ინსტრუმენტებზე დაკვრაც ისწავლოს.
„თითოეული ინსტრუმენტი უნიკალურია, თითოეულს აქვს თავისი მუსიკა. შეიძლება ჩანდეს, რომ ისინი ჰგვანან, მაგრამ ეს ასე არ არის“, - ამბობს დავით ცინცაძე.
საქართველოში ახალგაზრდა თაობამ ბოლო პერიოდში დაიწყო ხალხური საკრავების დამზადების ხელობის შესწავლა. და ყველა, გამონაკლისის გარეშე, ამტკიცებს, რომ ქართული მუსიკალური ინსტრუმენტები უნიკალურია. დიახ, რა თქმა უნდა, არის მსგავსება სხვა ქვეყნების ინსტრუმენტებთან, მაგრამ თითოეულ ინსტრუმენტს აქვს თავისი ირონია, რომელიც არავის აქვს.
მუსიკალური ინსტრუმენტები მუდმივი სტუმრები იყვნენ ნებისმიერ დღესასწაულზე. მათი დახმარებით სტუმრები ართობდნენ, ერთად მღეროდნენ ხალხურ სიმღერებს და ცეკვავდნენ. სხვათა შორის, მუსიკალურ ინსტრუმენტებს ყოველთვის არ იყენებდნენ მხიარული ზეიმისთვის, ისინიც აქტიურად მონაწილეობდნენ ქართული ოჯახების ცხოვრების სევდიან მომენტებში.
თბილისში ფუნქციონირებს ქართული ხალხური საკრავების მუზეუმი. იგი შეიქმნა 1975 წელს არკადი რევაზიშვილის მუსიკალური ინსტრუმენტების კერძო კოლექციის საფუძველზე. ქართული კულტურითა და ისტორიით დაინტერესებულ ნებისმიერ მსურველს შეუძლია ეწვიოს მას და საკუთარი თვალით ნახოს ანტიკვარული ექსპონატები. ბევრი ტურისტი არაერთხელ ეწვია მუზეუმს და ყოველთვის აღფრთოვანებული იყო.
თვალი გადავავლოთ იმ ეროვნულ მუსიკალურ საკრავებს, რომლებიც წარსულში გამოიყენებოდა საქართველოს ტერიტორიაზე.
ჩასაბერი მუსიკალური ინსტრუმენტები
- დუდუკები
- სალამური
- გუდასტვირი
დუდუკები არის ქართული ფლეიტა, რომელიც ძალიან პოპულარულია მთელ საქართველოში. ისინი უკრავენ როგორც სოლო პარტიებს, ასევე სხვა ინსტრუმენტების აკომპანიმენტად. დუდუკი შედგება ლულის, ლერწმის, რეგულატორისა და თავსახურისაგან. მთავარი განსხვავება დუდუკსა და სხვა მსგავს ფლეიტებს შორის არის მისი რბილი ხმა. დუდუკი პოპულარულია საქართველოს ფარგლებს გარეთაც, მაგრამ სხვა კულტურებში მან მცირე ცვლილებები განიცადა, რამაც საშუალება მისცა, ახალი ინსტრუმენტი გამხდარიყო.
სალამურა არის ფლეიტის სახეობა, რომელიც მწყემსების აღჭურვილობის განუყოფელი ნაწილი იყო. სალამურას დაკვრის ორი ხერხი არსებობს: ენით და უენოდ. ეს ყველაფერი თავად ინსტრუმენტზეა დამოკიდებული: ენის ტექნიკა გამოიყენება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ფლეიტას აქვს ლერწამი. სალამურა ფართოდ არის გავრცელებული საქართველოს აღმოსავლეთ ტერიტორიაზე. მისი თავისებურება ის არის, რომ მასზე თამაში მხოლოდ მამაკაცებს აქვთ უფლება.
გუდასტვირი ბაგეთა შორეულ ქართველ ნათესავად ითვლება. გუდასტვირი მზადდება ცხვრის ტყავისგან, ჩანთაში შეკერილი და ხარის ან ირმის რქისგან. ასევე დაშვებულია მხოლოდ მამაკაცების თამაში. გუდასტვირი არ გამოიყენება სოლო ინსტრუმენტად; ის მოქმედებს როგორც სხვა ინსტრუმენტების აკომპანიმენტი საცეკვაო მუსიკის შესასრულებლად. მას სხვადასხვა ადგილას სხვანაირად უწოდებენ: აჭარაში - ჭიბონი, რაჭაში - სტვირი, მესხეთში - ტულუმი.
- პილილი
- ზურნა
- ბუკი
პილილი - აჭარული ფლეიტა დაახლოებით 30 სანტიმეტრი სიგრძის, გამოიყენება ცეკვისა და მხიარული მელოდიების შესასრულებლად. ასევე ხშირად გამოიყენება ტურნირებში მოწინააღმდეგეების გასამხნევებლად. ჩვეულებრივ უკრავს ანსამბლებში სხვა მუსიკალურ ინსტრუმენტებთან ერთად. იგი შედგება მილის ღეროსა და ლერწმისგან. ღეროს აქვს 5-დან 7 ნახვრეტი, ლერწმის სიგრძე კი სასურველ ხმაზეა დამოკიდებული. დამზადებულია ბამბუკის, ქლიავის ან ბამბუკისგან.
ზურნა - აჭარული სადღესასწაულო ფლეიტა ორმაგი ლერწმით. ის ჰგავს მილს, რომელსაც აქვს 8 ნახვრეტი ღეროს ერთ მხარეს და ერთი მოპირდაპირე მხარეს. ის გამოსცემს ნათელ და გამჭოლი ხმას 1,5 ოქტავის დიაპაზონში. ხშირად უკრავდა სამ ინსტრუმენტთა ანსამბლში დასარტყამთან ერთად. დახურულ სივრცეებში მკვეთრი ჟღერადობის გამო ზურნას ხშირად ანაცვლებენ დუდუკით. საერთო სიგრძე დაახლოებით 30 სანტიმეტრია, ხოლო ქვედა ბოლოს დიამეტრი 6 სმ-ს აღწევს.
ბუხი - სამხედრო სპილენძის ინსტრუმენტი სასტვენის სახით, 127 სანტიმეტრამდე სიმაღლით, ძირითადი ძაბრის დიამეტრით 22 სმ. წარსულში მას იყენებდნენ კამპანიებში გამაფრთხილებელი სიგნალის გასაგონად. როდესაც ჯარისკაცები მიუახლოვდნენ, მუსიკოსებმა ყრუ ხმა გამოსცეს და ამით გააფრთხილეს თანამემამულეები. დღესდღეობით იგი იშვიათად გამოიყენება, მაგრამ მაინც ჩამოთვლილია საქართველოს ერთ-ერთ სამხედრო ინსტრუმენტად.
სიმებიანი მუსიკალური ინსტრუმენტები
სიმებიანი საკრავების ჯგუფში გამოყოფენ ორ ქვეჯგუფს: მოწყვეტილი (ხელით) და მშვილდოსანი.
აწეული ინსტრუმენტები არის ის ინსტრუმენტები, სადაც ხმა წარმოიქმნება სიმების გასწვრივ თითების ტკაცუნით და სრიალით. ეს ქვეჯგუფი მოიცავს ისეთ ინსტრუმენტებს, როგორიცაა:
- პანდური;
- ჩონგური.
პანდური სიმებიანი მუსიკალური ინსტრუმენტია, რომელიც ფართო პოპულარობით სარგებლობს საქართველოს აღმოსავლეთ ნაწილში. ფანდურის გარეგნობა მსხლის ნახევარს წააგავს, ზოგჯერ მოჭრილი გვერდებითა და წაგრძელებული ტოტით. პანდური მთელი ხის ნაწილისგან მზადდება. იგი შედგება სხეულისგან დაჭიმული სიმებით, კისრის (თითის დაფა) და სხვა სხვადასხვა ელემენტებისაგან, რომლებიც ასრულებენ დეკორატიულ ფუნქციას. პანდური გამოიყენება როგორც აკომპანიმენტი ან სოლო ინსტრუმენტი საქართველოს ისტორიული გმირების აღსანიშნავად ლირიკული ბალადების, ლექსებისა და ლეგენდების შესასრულებლად. ჩონგური არის ოთხ სიმებიანი მუსიკალური ინსტრუმენტი, რომელიც თავისი დიზაინით ძალიან ჰგავს პანდურის, მაგრამ აღემატება მას ხმის ხარისხითა და ფართო ჰარმონიული შესაძლებლობებით. ჩონგური მზადდება იგივე პრინციპით, როგორც პანდური: სხეული დაჭიმული სიმებით, კისერი (თითის დაფა) და დამატებითი ელემენტები.
ეს ორი მუსიკალური ინსტრუმენტი, ქართულ დღესასწაულებში მონაწილეობის გარდა, ბაზარზე სუვენირების სახითაც იყიდება. ისინი მხოლოდ ოდნავ უფრო ძვირია, ვიდრე ამქვეყნიური მაგნიტები, კერძები ან პატარა ფიგურები. ერთ-ერთი ასეთი შეძენილი მუსიკალური ინსტრუმენტი იქნება თქვენთვის მნიშვნელოვანი საჩუქარი თქვენი საყვარელი ადამიანებისთვის ან თქვენთვის მშვენიერი საქართველოში გატარებული დღეების შეხსენება.
მშვილდი არის ის ინსტრუმენტები, სადაც ხმა წარმოიქმნება მშვილდის გლუვი მოძრაობებით სიმების გასწვრივ. მშვილდი ინსტრუმენტების ქვეჯგუფში შედის:
- ჭუნირი;
- ჭიანური.
ჭუნირის, ისევე როგორც სხვა სიმებიანი საკრავები, აქვს ოვალური ფორმის სხეული, მასზე დაჭიმული სიმები, კისერი და სხვადასხვა დამატებითი დეტალები. მოწყვეტილი საკრავებისგან განსხვავებით, ჭუნირს მშვილდით უკრავენ. საინტერესოა, რომ აღმოსავლეთ საქართველოში მას ჭუნირის, დასავლეთში კი ჭიანურს უწოდებენ. დღეს ჭუნირის ნახვა შესაძლებელია მაღალმთიანების წყალობით, რომლებმაც ის ხელუხლებელ მდგომარეობაში შეინარჩუნეს. ზოგიერთი ტურისტი ამტკიცებს, რომ საღამოობით, მთაში, შეგიძლიათ გაიგოთ, როგორ უკრავს ვინმე ოსტატურად ამ მუსიკალურ ინსტრუმენტზე.
Приглашаем для общения про Грузию
კლავიატურის მუსიკალური ინსტრუმენტები
საქართველოს კლავიატურის საკრავებს შორის ორი ტიპი გამოირჩევა:
- ბუზიკა;
- თიკო-თიკო.
ორივე მუსიკალური ინსტრუმენტი არ არის ქართული კულტურის მშობლიური ნაწილი, რადგან ისინი საქართველოს ტერიტორიაზე არ გამოუგონიათ, მაგრამ ორასი წლის განმავლობაში მათ მოახერხეს ფესვის გადგმა და ქართული მუსიკის განვითარებაში წვლილი შეიტანონ.
ბუზიკა - პირველი ჩვენს სიაში - ქალის მუსიკალური ინსტრუმენტია.
ეს არის პატარა აკორდეონი. ბუზიკას ნიშნობის ცერემონიაზე ხშირად ჩუქნიდნენ პატარძალს. ბევრ ოჯახში გოგონებს ბავშვობიდან ასწავლიან ამ ინსტრუმენტზე დაკვრას.
თიკო-თიკო ქართველ ხალხში ევროპიდან XIX საუკუნეში გადმოსახლდა.
ის ჰგავს პატარა აკორდეონს, ძალიან ჰგავს ჰარმონიკას. თიკო-თიკო ძირითადად გამოიყენება ქართულ ფესტივალებზე, ცოცხალი და ენერგიული ცეკვების დროს და ხშირად გვხვდება ქორწილებში.
აკორდეონი ან ჰარმონიკა ძნელია ჭეშმარიტად ქართული მუსიკალური ინსტრუმენტის კლასიფიკაცია, მაგრამ ისინი განსაკუთრებით პოპულარული გახდა ადგილობრივ მოსახლეობაში 1830-იან წლებში. აკორდეონზე დაკვრის ტრადიცია ცეკვების, ოჯახური დღესასწაულებისა და ცერემონიების დროს რუსეთიდან მოვიდა.
დღეს, საქართველოს ჩრდილო-აღმოსავლეთში, კერძოდ თუშეთში, მაცხოვრებლებს უყვართ ჰარმონიკის აკომპანემენტად გამოყენება ან სოლო პარტიების შესრულება. ქართული აკორდეონის დაკვრის სილამაზის შესაფასებლად აუცილებლად მოუსმინეთ სიმღერებს "მთიულური", "შენ მაჰველი", "რაჩინის ცეკვის მელოდია".
დასარტყამი მუსიკალური ინსტრუმენტები
არაფერი ადგენს რიტმს ისე, როგორც დასარტყამი ინსტრუმენტები. დარტყმის ხმა ხელს უწყობს დროში გადაადგილებას ცოცხალი მუსიკით. საქართველოში სამი ეროვნული დასარტყამი ინსტრუმენტია:
- დოლი;
- დაირა;
- ცინზილა.
დოლი არის დასარტყამი ინსტრუმენტი, რომელიც შედგება ტყავით დაფარული ორმხრივი ხის ცილინდრისგან. ეს დიზაინი შექმნილია ლითონის რგოლების გამოყენებით, რომლებიც ტანზე ტყავის თასმებით არის დამაგრებული. ხმა წარმოიქმნება ორივე მემბრანაზე ხელისგულებით, თითებით ან სპეციალური ჯოხებით დარტყმით.
დაირა არის მუსიკალური ინსტრუმენტი, რომელიც საქართველოში მრავალი წელია არსებობს. ფართოდ გამოიყენება დასავლეთ საქართველოში სამეგრელოსა და რაჭის რეგიონებში, აღმოსავლეთ საქართველოს ხეობაში და თუშეთის მთიან რეგიონში. მას ხშირად იყენებენ ქორწილებისა და სხვა მხიარული მუსიკალური ღონისძიებების დროს. დაირა ჰგავს მრგვალ ხის ტამბურს, მჭიდროდ დაფარული კანით, დამაგრებული ლითონის საკიდებით შიდა მხარეს. დარტყმის დროს ის გამოსცემს მოსაწყენ ბგერას, რომელსაც თან ახლავს საკიდების ხმაური. თამაშის დროს დაირა ორივე ხელში უჭირავს. დიდი თითები წრეს აჭერენ, ხოლო დანარჩენი თითები ურტყამს ხმის რეპროდუცირებას ზედაპირს. მარცხენა ხელის თითები თითქმის არ არის ჩართული.
ცინზილი უძველესი მუსიკალური ინსტრუმენტია, რომელიც ჰგავს ჩვეულებრივ ციმბალებს, რომლებსაც აქვთ ხმის გამანაწილებელი ქამარი და სახელურის მარყუჟი. ციმბალები წრეშია პერფორირებული. ისინი ასრულებენ ხმის გამავრცელებლის როლს. ეს ინსტრუმენტი დღესაც ხშირად გამოიყენება. გათხრების დროს აღმოჩენილი უძველესი ცინზილისა და თანამედროვეების შედარებისას აღმოჩნდა, რომ უძველესი იყო ბევრად უფრო ხმამაღალი, რაც გასაკვირი არ არის, რადგან მათ იყენებდნენ სამხედრო კამპანიებში და მათი დარტყმა ნიშნავს, რომ ჯარები მზად იყვნენ ბრძოლისთვის. ეს ინსტრუმენტი ქართულ ლიტერატურაში უფრო ადრე იყო ნახსენები, მაგალითად, ნაშრომში „ვეფხისტყაოსანი“. გარდა ამ ინსტრუმენტისა, ნაპოვნია სხვა ლითონის ინსტრუმენტები, როგორიცაა ხაზები, დასარტყამი და სხვა.
დასკვნა
საქართველო კარგად განვითარებული ქვეყანაა, კულტურისა და ცხოვრების ძალიან მდიდარი და საინტერესო ისტორიით. მოქალაქეებს განსაკუთრებული სიყვარული აქვთ სულიერი მემკვიდრეობის მიმართ. ამ ულამაზესი ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე უამრავი სხვადასხვა კულტურული ობიექტია, რომელთა მნიშვნელოვან ნაწილს მუსიკალური ინსტრუმენტები შეადგენენ.
საქართველოში ცხოვრების ყველა სფეროს ნებისმიერ მსურველს შეუძლია გაეცნოს მრავალრიცხოვან მუზეუმებს, რომლებიც ძირითადად ქალაქ თბილისში მდებარეობს.
ინტერნეტის ფართობებზე შეგიძლიათ მარტივად იპოვოთ და მოუსმინოთ როგორ ჟღერს ეს მუსიკალური ინსტრუმენტი. ხოლო თუ მათი საკუთარი თვალით დანახვა, ცოცხალი ხმის მოსმენა, შეხება ან შესაძლოა დაკვრა გსურთ, გირჩევთ, წახვიდეთ საქართველოში. არ დაგავიწყდეთ თბილისის ხალხური საკრავების სახელმწიფო მუზეუმის მონახულება. მის კედლებში დაცულია არკადი რევაზიშვილის მიერ შეგროვებული ხალხური მუსიკალური ინსტრუმენტების უნიკალური კოლექცია.
მუზეუმში წარმოდგენილია როგორც სამუშაო ექსპონატები, ასევე იმ ობიექტების გამოსახულებები, რომლებიც ჯერ კიდევ არ არის შეტანილი მუზეუმში. თუ უკვე გსმენიათ ქართულ მუსიკალურ ინსტრუმენტებზე დაკვრა მელოდია, მოგვწერეთ კომენტარებში როგორ იყო. გაუზიარეთ თქვენი შთაბეჭდილებები იმის შესახებ, რაც მოისმინეთ და ნახეთ ჩვენს მკითხველს!
13 комментариев
შედით კომენტარის დასატოვებლად
Безусловно в мире современных технологий живая музыка имеет свою ценность и, я бы сказала, душевность. Хотелось бы услышать грузинский ансамбль вживую.